24o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΘΕΜΑ  :         Η ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΗΜΕΡΑ

ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ:  ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΛΕΦΑΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ

Ν. ΠΙΕΡΙΑΣ

         Κυρία υπουργέ, Κύριε αντιπεριφερειάρχα, Κύριε Δήμαρχε, Κύριε Πρόεδρε της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Σαρακατσαναίων Ελλάδος, κύριε Πρύτανη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Κύριοι Πρόεδροι των συλλόγων Σαρακατσαναίων, σαρακατσάνοι και σαρακατσάνες, κυρίες και κύριοι καλώς ανταμωθήκαμε.

Ο όρος παράδοση ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα παραδίδωμι = παραδίνω, εμπιστεύομαι, και δηλώνει τα πολιτιστικά στοιχεία του παρελθόντος         που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά με τον προφορικό ή το γραπτό λόγο, διαιωνίζονται και διαμορφώνουν τα ιδιαίτερα γνωρίσματα ενός λαού, δηλαδή την ταυτότητά του. Όπως αναφέρει ο Γ. Θεοτοκάς στο έργο του ΄΄ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ΄΄ η παράδοση είναι συνέχεια, είναι δεσμός των περασμένων με τα τωρινά και τα μελλούμενα, είναι επίσης ενότητα ανάμεσα σε ανθρώπους σύγχρονους που δέχονται απο κοινού την επίδρασή της. Είναι σύνδεσμος πνευματικός και ανθρώπινος μέσα στην ιστορική διάρκεια και μέσα στο παρόν, ας πούμε: στο χώρο και στο χρόνο. Αυτό είναι άλλωστε το έθνος σε τελευταία ανάλυση, δεν είναι τίποτα άλλο: μια κοινή παράδοση που διαμορφώνει μια ομαδική συνείδηση. ΄΄

Η σημασία της παράδοσης έγκειται στην προσαρμογή των πολιτισμικών στοιχείων του παρελθόντος στην εκάστοτε κοινωνική πραγματικότητα και τη δημιουργική αξιοποίησή τους, η οποία έχει ως αποτέλεσμα να συμβάλλει στην πολιτισμική εξέλιξη.

Η   σχέση των νέων με την παράδοση και οι αιτίες απομάκρυνσής τους από την παράδοση

Κάθε γενιά επηρεάζει και επηρεάζεται από τα πολιτισμικά στοιχεία του παρελθόντος, χωρίς όμως και να τα αποδέχεται παθητικά. Διατηρεί ορισμένα στοιχεία όπως τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις παραδόσεις ή ακόμη μετατρέπει και μεταβάλλει κάποια άλλα ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες και ανάγκες.

Οι σημερινοί νέοι  βιώνουν μια αντίξοη πραγματικότητα λόγω της ηθικής και οικονομικής  κρίσης  και συχνά απομακρύνονται  από την παράδοση  για πολλούς και ποικίλους  λόγους.

Ορισμένες από τις αιτίες που αποξενώνουν τους νέους από τα στοιχεία  που συνιστούν την παράδοσή μας είναι οι εξής:

α)Πολλές παραδοσιακές μορφές ζωής και ιδέες είναι συντηρητικές και αναχρονιστικές, οπότε η άκριτη εμμονή στη διατήρησή τους είναι εκτός τόπου και χρόνου.

β)Το χάσμα των γενεών και η γενικότερη αμφισβήτηση των νέων σε κάθε τι το παλιό αποτελεί χαρακτηριστικό της φύσης των νέων να αμφισβητούν και να απορρίπτουν κάθε στοιχείο του παρελθόντος. Αυτή η τάση τους ωθεί να αδιαφορούν και να υιοθετούν μια μηδενιστική στάση απέναντι στην παράδοση

γ)Γιγαντισμός των πόλεων – Αστικοποίηση. Πολλά στοιχεία της παράδοσης συνδέονται με τον γεωργοκτηνοτροφικό τρόπο παραγωγής αγαθών και με τις γεωργικές εργασίες, τη διαβίωση στην ύπαιθρο. Οι πόλεις, όπου συνωστίζονται άνθρωποι διαφορετικής τοπικής και κοινωνικής προέλευσης δεν αποτελούν το ιδανικό περιβάλλον για τη συντήρηση και τη διάδοση των παραδόσεων.

δ)Εκβιομηχάνιση-Ψηφιακός πολιτισμός. Η κυριαρχία της μηχανής σε κάθε δημιουργική δραστηριότητα με τον αυτοματισμό και την τυποποίηση που αυτή συνεπάγεται, «εξορίζει» χωρίς διακρίσεις όλες σχεδόν τις παραδοσιακές μορφές ζωής, αφού οι άνθρωποι περιορίζονται σε κλειστούς χώρους εργασίας και σπάνια επικοινωνούν με τους συναδέλφους τους, γεγονός που εμποδίζει οποιαδήποτε ανταλλαγή διαφορετικών εμπειριών.

ε)Το τεχνοκρατικό πνεύμα της εποχής και ο υλικός ευδαιμονισμός, η διαφήμιση, ο καταναλωτισμός.

στ)Η θεοποίηση του χρήματος και η αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου τον προσανατολίζει σε άλλες αξίες και προτεραιότητες απομακρύνοντας τον από παραδοσιακές αξίες που συνέβαλαν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής.

ζ)Η υπέρμετρη ανάπτυξη του υλικοτεχνικού πολιτισμού εις βάρος του ηθικο-πνευματικού.

η) η παγκοσμιοποίηση, που συμβάλλει στην προβολή και επικράτηση καταναλωτικών προτύπων, που με τα ΜΜΕ ελέγχει ολόκληρη σχεδόν την πολιτιστική παραγωγή επιβάλλοντας παντού εμπορικά κριτήρια, είναι μεγάλος εχθρός των παραδόσεων.

θ)Ηθική κρίση ή γενικότερη κρίση των αξιών, των θεσμών και των αρχών.

ι)Τα τηλεοπτικά προγράμματα και τα προβαλλόμενα πρότυπα (μίμηση ξένων προγραμμάτων, προβολή ξένων ηθών, νοοτροπιών κ.λ.π.)

ια)Ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης

ιβ)Η δυσλειτουργία των φορέων κοινωνικοποίησης (οικογένεια, Μ.Μ.Ε., σχολείο, πνευματική ηγεσία, πολιτεία.)

Είναι όμως η παράδοση εκ των ων ουκ άνευ στη ζωή του ανθρώπου και ειδικότερα στη ζωή του σημερινού ανθρώπου που βιώνει μια φοβερή κρίση σε πολλαπλά επίπεδα. Η σημασία της παράδοσης είναι σημαντικότατη και ο ρόλος της καθοριστικός για τη συνέχεια της φυλής και του τόπου μας.

Σημασία και ρόλος της παράδοσης

• Η παράδοση έχει εθνική αξία γιατί αποτελεί στοιχείο της εθνικής ταυτότητας. Συμβάλλει στην εθνική συνοχή και σύμπνοια.
• Έχει αξία ιστορική καθώς αντιστέκεται στην φθορά του χρόνου και αποκτά μια διαχρονικότητα και μια γενικευμένη αποδοχή.
• Έχει ρόλο παιδευτικό είτε με την μορφή της εκπαιδευτικής γνώσης είτε με την έννοια της ευρύτερης παιδευτικής αγωγής μας.
• Οξύνει την κριτική σκέψη, διδάσκει το σεβασμό στον άνθρωπο και γίνεται φορέας αξιών, καθώς το σύνολο των εθνικών παραδόσεων προβάλλουν την ανθρώπινη αξία.
• Είναι ανθρωποκεντρική και αναδεικνύει την κοινωνική φύση του ανθρώπου.
• Έχει παιδαγωγικό ρόλο γιατί είναι το οικείο μας πρότυπο προς μίμηση, η βιωματική εμπειρία ενός λαού.
• Είναι συνέχεια του πολιτισμού και της ζωής μας, διότι τίποτε δεν είναι αυθύπαρκτο, αλλά στο εκάστοτε παρόν υπάρχoυν ψήγματα του παρελθόντος.
• Αποτελεί ασπίδα προστατευτικής θωράκισης απέναντι στον κίνδυνο της πολιτιστικής αλλοτρίωσης. Το έθνος που γνωρίζει την παράδοσή του, αισθάνεται εθνική αυτοπεποίθηση κι έτσι δεν αφομοιώνει άκριτα καθετί το ξένο. Υπάρχουν, δηλαδή, οι κατάλληλες πολιτιστικές αντιστάσεις που προέρχονται μέσα από τη γνώση των στοιχείων που συνθέτουν την πολιτιστική και εθνική ταυτότητα.

 

Στάση απέναντι στην παράδοση.

 

Απέναντι στην παράδοση κάθε λαός και κάθε γενιά οφείλει να στέκεται με απόλυτο σεβασμό. Αυτό δεν αποτρέπει το δικαίωμα για κριτική προσέγγιση, αρκεί να είναι τεκμηριωμένη και να μην οδηγεί στην αλλοίωση και καταστροφή της παράδοσης.

Βέβαια, για να υπάρξει σεβασμός είναι απαραίτητη η ύπαρξη της γνώσης, καθώς μόνο μέσα από την γνώση ο άνθρωπος απομακρύνεται από την άγνοια και την εμπάθεια και μπορεί να εκτιμήσει την αξία και να αξιοποιεί τα στοιχεία της ανάλογα με την εποχή του. Οφείλουμε να προστατευθούμε από τις υπερβολές είτε της προοδοπληξίας, είτε της προγονοπληξίας. Όπως άλλωστε έχει ειπωθεί «Ένα μέρος του παρελθόντος πεθαίνει κάθε στιγμή και η θνησιμότητά του μας μολύνει αν προσκολληθούμε πάνω του με υπερβολική αγάπη. Ένα άλλο μέρος του παρελθόντος μένει πάντα ζωντανό και κινδυνεύουμε καταφρονώντας τη ζωντάνια του.

Ειδικότερα, οι νέοι είναι αναγκαίο να συνειδητοποιήσουν και να κατανοήσουν τη θέση τους, ότι δηλαδή αποτελούν τμήμα της παράδοσης, διότι είναι η φυσική εξέλιξη από το παρελθόν στο παρόν, επομένως δεν μπορούν να την απορρίψουν στο πλαίσιο ενός ανεξέλεγκτου νεωτερισμού.

Η στάση τους σχετίζεται άμεσα με τα εξής:

α. την εκπαιδευτική διαδικασία απόκτησης συγκεκριμένων γνώσεων για την ιδιαίτερη παράδοση κάθε νέου, καθώς και μια ευρύτερη γνώση άλλων παραδόσεων στο πλαίσιο ενός πολυπολιτισμικού κόσμου. Αναγκαία είναι η εκμάθηση της ιστορίας, της λαογραφίας, και κάθε μορφής τέχνης.

β. Η αξιοποίηση της δυναμικής της τεχνολογίας είτε εντός είτε εκτός σχολικής κοινότητας, προωθώντας και συμμετέχοντας σε προγράμματα ανάδειξης των παραδόσεων . Η τεχνολογία καθιστά την διαδικασία αυτή πιο ελκυστική για τους νέους. Η παράδοση δεν θα έχει στυγνό και στατικό χαρακτήρα, αλλά ιδιαίτερα δυναμικό και εξελισσόμενο.

γ. Πολιτιστικές εκδηλώσεις (χοροί, τραγούδια, δρώμενα, ημερίδες ) από τους ίδιους τους νέους, τα κέντρα νεότητας, τους συλλόγους και τους δήμους με κέντρο την παράδοση.

δ. Δημιουργικός ιστορισμός.

Ο όρος δημιουργικός ιστορισμός αναφέρεται στη δημιουργική αξιοποίηση και προσαρμογή της παράδοσης στις σύγχρονες απαιτήσεις.

Η παράδοση έχει αξία όταν δε βιώνεται ως τυφλή και άγονη προσήλωση στο παρελθόν, αλλά όταν αντλεί από αυτό επιλεκτικά ό,τι χρήσιμο και δοκιμασμένο μπορεί να λειτουργήσει και στο παρόν, με την απόρριψη κάθε στοιχείου που είναι ξεπερασμένο και ανήκει σε άλλες εποχές.

Σύμφωνα με αυτή τη στάση αξιοποιούμε τα στοιχεία της παράδοσης που αποδεικνύονται χρήσιμα και λειτουργικά ώστε να παραχθούν νέες αξίες και νέες μέθοδοι θεώρησης της ζωής. Δεν πρέπει να μας ενδιαφέρουν τόσο οι τύποι και οι μορφές της παραδοσιακής ζωής όσο οι ιδέες και οι σκέψεις των ανθρώπων που έζησαν σε παλιότερες εποχές.

Απέναντι στην παράδοση στεκόμαστε με σεβασμό αλλά και με διάθεση κριτική. Μελετούμε και διατηρούμε τις παραδόσεις μας χωρίς  αλαζονεία που εμποδίζει το σεβασμό του πολιτισμού που έχουν οι άλλοι και τις ισότιμες σχέσεις με αυτούς. Με αυτές τις προϋποθέσεις, η παράδοση γίνεται η γέφυρα μεταξύ παρελθόντος και παρόντος και γονιμοποιεί δημιουργικά το παρόν ώστε να προγραμματίζεται και να σχεδιάζεται το μέλλον.

Η σαρακατσάνικη νεολαία ζώντας σε μια κοινωνία πολυπολιτισμική καταφέρνει να είναι ο θεματοφύλακας της παράδοσης μας αντιστεκόμενη   στην αφομοιωτική και ισοπεδωτική τάση της εποχής μας. Είναι άξια θαυμασμού η προσήλωσή της και η θρησκευτική, θα τολμούσα να πω, ευλάβεια με την οποία μεταφέρει τις παραδόσεις, τα ήθη κι έθιμα, τους θρύλους και  τις μνήμες της Σαρακατσάνικης ζωής μέσα από μία σειρά δράσεων. Πολλοί σύλλογοι πανελλαδικά στελεχώνονται από νεαρά μέλη που διακρίνονται για τη ζέση και το πάθος τους για τη σαρακατσάνικη παράδοση. Υπάρχουν επίσης σύλλογοι Σαρακατσαναίων φοιτητών οι οποίοι δραστηριοποιούνται εκδίδοντας εφημερίδες, διοργανώνοντας  επιστημονικές ημερίδες, κάνοντας ραδιοφωνικές εκπομπές και διαδίδοντας  την σαρακατσάνικη λαλιά διαμέσου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Mε στόχο την προσέγγιση της νεολαίας οι σύλλογοι Σαρακατσαναίων έχουν συστήσει επιτροπές νεολαίας, οι οποίες δραστηριοποιούνται φέρνοντας τους νέους κοντά στην παράδοση, κάνοντας τους ενεργά μέλη και δίνοντας τους την ευκαιρία να εκφραστούν και να δημιουργήσουν.

Ευελπιστούμε μέσα από  όλα τα παραπάνω οι νέοι μας να μην μένουν προσκολλημένοι σε μια στείρα αναπαραγωγή, αλλά να αξιοποιήσουν δημιουργικά τα στοιχεία της πλούσιας σαρακατσάνικης παράδοσης και να γίνουν ώριμοι και συνειδητοποιημένοι πολίτες έτοιμoι να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις και τις δυσκολίες του αύριο έχοντας απόλυτη επίγνωση της ταυτότητάς τους.

       Συνοψίζοντας να πω ότι οι νέοι άνθρωποι  είναι απαραίτητο να στραφούν προς την παράδοση για την υιοθέτηση των σωστών προτύπων στη πορεία της ζωής τους. Αυτό θα το πετύχουν με την επίγνωση της καταγωγής τους, των ηθών και των εθίμων τους, μέσα από τα παραδοσιακά τραγούδια, τους παραδοσιακούς χορούς και τις λαϊκές τέχνες γενικότερα.

       Παράδοση είναι τo μελωδικό νανούρισμα της μάνας, οι θρύλοι του παππού τα κάλαντα, τα χελιδονίσματα, τα έθιμα οι χοροί και οι σκοποί που μας συντροφεύουν σε κάθε χαρά, οι ενδυμασίες, τα κεντήματα, τα δίστιχα, τα παιχνίδια και όσα άλλα είναι μέρος της ζωής του τόπου μας. Κρατήστε περήφανα στις καρδιές σας αλώβητο αυτό το θησαυρό και παραδώστε τον στις επόμενες γενιές! Έτσι θα ακούμε τους παλμούς του συναφιού μας ολοζώντανα και δεν θα σβήσει τίποτε στη χοάνη της παγκοσμιοποίησης!

 Σας ευχαριστώ.