Κύριε πρόεδρε της Π.Ο.Σ.Σ.

Κύριε πρόεδρε του Συλλόγου Σαρακατσαναίων Θες/νίκης ΄΄ Η ΕΝΩΣΗ΄΄

Κύριοι επίσημοι προσκεκλημένοι.

Εκλεκτοί σύνεδροι.

Κύριες και κύριοι καλησπέρα σας.

  Αρχικά, θα ήθελα κι εγώ με τη σειρά μου να ευχαριστήσω για την ευκαιρία του βήματος που μου δίνεται και να συγχαρώ τους συντελεστές του συνεδρίου για την προσπάθεια της διοργάνωσης με τα άρτια αποτελέσματα. 

 Ως , Πρόεδρός του συλλόγου Σαρακατσαναίων νομού Πιερίας θα επιχειρήσω να εκφράσω τις προτάσεις μου στο πως μπορούν οι παραδοσιακοί οικισμοί να συμβάλλουν στην μεταλαμπάδευση της παράδοσης μας.

Ξεκινώντας την ομιλία μου θα ήθελα να αναφερθώ σε τρείς βασικές έννοιες. Ουσιαστικά τι ονομάζουμε ήθη, τι έθιμα και τι παραδόσεις.

 

Ήθη έθιμα και παραδόσεις

    Ήθη ονομάζεται το σύνολο των αντιλήψεων ενός λαού για την ηθική και κοινωνική συμπεριφορά. Όταν  όμως αυτές οι αντιλήψεις παγιωθούν στο πέρασμα των χρόνων τότε γίνονται έθιμα.

Τα ήθη, τα έθιμα καθώς και όλο το σύνολο των στοιχείων του παρελθόντος πολιτισμού που διασώζονται  είτε γραπτά είτε προφορικά  και μεταγγίζονται από γενιά σε γενιά αποτελούν την παράδοση ενός λαού.

Πρίν μπούμε στο κυρίως θέμα θα ήθελα να πω λίγα λόγια για τους Σαρακατσάνους.

Από πού προέρχονται.  

   Οι Σαρακατσάνοι κατάγονται από δωρικά φύλα,τα οποία έμειναν απομονωμένα για αιώνες στους ορεινούς όγκους  της  ηπειρωτικής Ελλάδας, κυρίως στην ραχοκοκαλιά της Πίνδου και των απολήξεών  της  που αποτελεί την κοιτίδα τόσο των Δωριέων όσο και των Σαρακατσάνων.

Οι Σαρακατσάνοι, είχαν και έχουν εντυπωσιακή ομοιογένεια, στη γλώσσα, στα ήθη, τα έθιμα και τον τρόπο ζωής. Διακρινόταν σε τέσσερις κύριες ομάδες πληθυσμού ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση. Οι ομάδες αυτές περιελάμβαναν τους Ηπειρώτες, τους Κασσανδρινούς, τους Μωραΐτες  και τους  Πολίτες.

• Προέλευση ονόματος.

    Όσο αφορά την προέλευση τους υπάρχουν δύο πιθάνες ετυμολογίες. Στην πρώτη λέγεται πως οι Τούρκοι τους έβλεπαν στα μαύρα και ανυπότακτους να μετακινούνται συνεχώς. Γι’ αυτό τους ονόμασαν «Καρακατσάν»  που προέρχεται από τις συνδετικές λέξεις καρά που σημαίνει μαύρος και κατσάν που είναι ο φυγάς ή ανυπότακτος ), δηλ. «μαύροι φυγάδες».

   Η άλλη πιθανή ετυμολογία είναι από την τουρκική λέξη σαράν που σημαίνει «φορτώνειν» ή σιαρίκ(=κλέφτης) και την τουρκική μετοχή κατσάν=φυγάς,ανυπότακτος, (σαράν + κατσάν = Σαρακατσάνος) γιατί από καιρό σε καιρό φόρτωναν τα πράγματά τους και μετακινούνταν με τα κοπάδια τους

Μετακινήσεις

    Ανεξάρτητα τώρα από τις μετακινήσεις τους και τον εναλλασσόμενο τόπο διαμονής τους έχουν τα ίδια ήθη και έθιμα και κυρίως μιλούν την ίδια γλώσσα, την Ελληνική, απαλλαγμένη από ξένα στοιχεία, αναλλοίωτη, που φέρει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της δωρικής διαλέκτου. Οι «καταλαγαρώτεροι Έλληνες» όπως έχει γράψει και ο Στέφανος Γρανίτσας.

   Στηρίχθηκαν στα παραδοσιακά τους έθιμα και στην ελληνική τους ταυτότητα και δεν επέτρεψαν στην περιβάλλουσα αλλοεθνή και ξενόγλωσση κοινωνία να εισβάλλει στη δική τους.

   Ο τρόπος οργάνωσης αυτής της νομαδικής ζωής (“χειμαδιά-στράτα-β’νά”) συνίσταται σε δύο εποχιακές μετακινήσεις που πραγματοποιούνται η μία την άνοιξη που ανεβαίναν στο βουνό και η δεύτερη το φθινόπωρο που κατεβαίναν στις πεδιάδες.

• Τρόπος ζωής

   Ο τρόπος ζωής των Σαρακατσαναίων ήταν οργανωμένος με ένα είδος ποιμενικής συνεργασίας, το λεγόμενο «Τσελιγκάτο».

Όσο αφορά το τσελιγκάτο:

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας οι ορεινοί κάτοικοι προτίμησαν την κτηνοτροφία ως προσφορότερη από τη γεωργία.

   Τότε εμφανίζεται το τσελιγκάτο  ως παραγωγικός συνεταιρισμός, με πυρήνα του τη διευρυμένη οικογένεια, οικονομικά εύρωστη, με σημαντικά κοπάδια στη διάθεσή της. Με αυτή την οικογένεια συνεταιρίζονταν άλλες συζυγικές οικογένειες ή διευρυμένες με μικρότερες οικονομικές δυνατότητες που τις χαρακτήριζαν οι μεταξύ τους σχέσεις συγγένειας. Στο τσελιγκάτο συνεταιρίζονταν περίπου, 20 έως 50 οικογένειες.

  Στην κορυφή βρισκόταν ο τσέλιγκας, ως επικεφαλής και υπεύθυνος για όλες τις δραστηριότητες του τσελιγκάτου. Έπονταν οι σμίχτες,  όπου ήταν οι αρχηγοί των οικογενειών που κατείχαν καίριες θέσεις στην παραγωγική διαδικασία. Ακολουθούσαν τα μέλη των οικογενειών που συμμετείχαν σε διάφορες δραστηριότητες και τελευταίος εργασιακός παράγοντας ήταν οι τσοπάνηδες, ως έμμισθοι.

Θρήσκευμα

Οι Σαρακατσάνοι ως προς το θρήσκευμα είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Σε μία αναφορά της η κυρία Χατζημιχάλη λέει <<Γενικά οι Σαρακατσάνοι δεν ξέρουν από πού κρατάει η γενιά τους… Λένε όμως πάντα ότι είναι Έλληνες χριστιανοί ορθόδοξοι>>.

• Παιδεία

   Η παιδεία των Σαρακατσάνων ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Οι σκληρές συνθήκες ζωής και οι συνεχείς μετακινήσεις τους στις ορεινές περιοχές δεν επέτρεπαν τη μόρφωση των παιδιών τους σε σχολεία. Κάποια τσελιγκάτα, το καλοκαίρι, με δικά τους έξοδα μίσθωναν δάσκαλο, συνήθως συνταξιούχο, για να δώσει κάποιες γνώσεις στα παιδιά.

 

Παραδοσιακός οικισμός Σαρακατσαναιων (Κονάκια ή καλύβια).

   Kόθε καλοκαίρι επιφορτίζονταν με την κατασκευή, στο ίδιο, συνήθως, βουνό ή περιοχή, των «κονακιών» τους. Για την κατασκευή τους  επιλέγονταν μέρη προσηλιακά, σε ριζώματα κάποιου λόφου ή βουνού. Το έδαφος ήταν επικλινές, ταυτοχρόνως όμως έπρεπε να διευκολύνεται και η βοσκή των προβάτων.

Υπεύθυνες για τις εργασίες κατασκευής των «κονακίων» ήταν κυρίως οι γυναίκες, οι οποίες ήταν αυτές που σύλλεγαν και τα υλικά που χρειάζονταν για την κατασκευή αυτών.

Οι κύριοι τύποι του σαρακατσάνικου κονακιού είναι δύο. Ο πρώτος, λέγεται  μονό καλύβι  ή αλλιώς  χαλατζούκα  το οποίο ήταν κυκλικό στην κάτοψή του, ενώ στένευε προς τα πάνω, καταλήγοντας σε μια κωνική κορυφή. Ο δεύτερος τύπος, είναι το μεγάλο – διπλό καλύβι, το οποίο είχε διπλή σκεπή  και το σχήμα του ήταν ορθογώνιο παραλληλόγραμμο.

Τα καλύβια τα οποία περιτριγυρίζονταν από φράχτη σχηματίζοντας έτσι απλόχωρη αυλή, ονομάζονταν φριτζατοκόνακα.

Στο σημείο αυτό αξιοσημείωτα είναι τα λόγια της κυρίας Χατζημιχάλη όπου  αναφέρεται στους Σαρακατσάνους και τον τρόπο ζωής τους με την παρακάτω φράση <<Νομάδες από πανάρχαια μήτρα κτηνοτρόφων, τσελιγκάδες, τσοπάνοι, προβαταραίοι, χωρίς τη δική τους γη και μόνιμη κατοικία, περπατάρηδες και κόσμος από λόγγα…>>.

 

Κυριως θέμα

  Ένας από τους καινοτόμους τρόπους μετάδοσης των στοιχείων της   παράδοσης μας, είναι και η βιωματική διαδραστική μάθηση.

   Με τον όρο βιωματική μάθηση, εννοούμε τη διαδικασία οικειοποίησης της γνώσης μέσω της εμπειρίας και της αναζήτησης προσωπικού νοήματος σ’ αυτήν. Πρόκειται για μάθηση κατά την οποία ο διαπαιδαγωγούμενος εμπλέκεται άμεσα στη μελετώμενη πραγματικότητα. Παρέχονται δηλαδή στους εμπλεκόμενους δυνατότητες να βιώσουν το ζήτημα που ερευνούν.

   Καταλληλότερο μέρος για την πραγματοποίηση του συγκεκριμένου τρόπου μεταλαμπάδευσης είναι οι παραδοσιακοί οικισμοί καθώς αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας του κάθε πολιτισμού. Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι ότι τα οικιστικά αυτά σύνολα είναι ζωντανοί οργανισμοί της σύγχρονης ζωής. Είναι ζωντανά μνημεία. Στεγάζουν μια κοινωνία, ένα δεδομένο κοινωνικοοικονομικό σύνολο, δεμένο κύρια με την πρωτογενή παραγωγή.

Υπαίθριοι παραδοσιακοί οικισμοί σε διάφορα μέρη της χώρας κατασκευάστηκαν από συλλόγους και αναβιώνουν σκηνές από την καθημερινή ζωή των Σαρακατσάνων. Κάποιοι από τους οικισμούς βρίσκονται  στη Αισύμη του Ν. Έβρου  στο Λαγκαδά, στο Γλυκονέρι Ροδόπης, στο Δίον Πιερίας, στη θεσπρωτία, στα Τρίκαλα και στον Γυφτόκαμπο. Ο πιο οργανωμένος παραδοσιακός οικισμός είναι αυτός του Γυφτόκαμπου όπου διαθέτει κονάκια, μαντρί ,στρούγκα, κιόσκι, αργαλειό, τυροκομείο,  δασκαλοκάλυβο και εκκλησάκι.

   Η βιωματική διαδραστική μάθηση μπορεί να επιτευχθεί με την δημιουργία εκδηλώσεων και βιωματικών δράσεων στους παραδοσιακούς μας οικισμούς.

   Με την υλοποίηση τέτοιων δράσεων μέσω των παραδοσιακών οικισμών στοχεύουμε στην μετάδοση πολύτιμων γνώσεων του κύκλου και του τρόπου ζωής των Σαρακατσαναίων στις νέες γενιές αλλά και γενικότερα σε όσους επιθυμούν να γνωρίσουν την σαρακατσάνικη παράδοση.

   Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιου είδους εκδήλωσης οι θεματικές ενότητες όπου θα μπορούσαν να διδαχθούν με τον άνωθεν τρόπο διδασκαλίας, θα παρουσιαστούν και θα αναλυθούν κατά το υπόλοιπο της ομιλίας.

1 .Μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις. 

  Θεμέλιος λίθος της παράδοσης μας είναι τα μουσικοχορευτικά γνωρίσματα της. Με την ανάδειξη αυτών γνωστοποιείται στον κόσμο ότι απασχολούσε τους ανθρώπους την παλαιότερη εποχή αφού αυτό αποτελούσε πηγή έμπνευσης και δημιουργίας των τραγουδιών.

   Οι Σαρακατσάνικοι χοροί χορεύονται πάντα χωρίς «κομπανία», με «το στόμα». Τραγουδιστές και χορευτές ταυτίζονται. Κάθε χορευτής έχει το δικό του τραγούδι, που το λέει όταν γίνει πρώτος και σύρει τον χορό. Χορεύουν πάντα χωριστά οι γυναίκες από τους άνδρες. Αν χρειαστεί να μπουν στον ίδιο κύκλο, τηρούνται κάποιοι κανόνες. Μπροστά οι άνδρες και πίσω οι γυναίκες. Ο τελευταίος άνδρας του κύκλου πρέπει να είναι συγγενής της πρώτης γυναίκας με την οποία πιάνεται με μαντήλι. Ποτέ χέρι με χέρι. Έχουμε στον ίδιο κύκλο δυο παρέες αντίφωνες, αλλά μόνο έναν πρώτο . Η πρώτη τραγουδάει μια μουσική φράση του τραγουδιού και επαναλαμβάνει η δεύτερη το ίδιο, ενώ χορεύουν όλοι μαζί. Αντίφωνες παρέες, όπου απαιτείται μπορεί να είναι οι άνδρες πρώτη παρέα και οι γυναίκες δεύτερη ή αντίστροφα. Σε κάθε χορό οι κινήσεις των γυναικών είναι πολύ μετρημένες και σεμνές. Ποτέ η γυναίκα δεν πηδάει και τα καθίσματά της είναι ανεπαίσθητα, ενώ τα μάτια είναι πάντα χαμηλά. Και στους άνδρες σπάνια έχουμε πήδημα ψηλά, ενώ πολύ συχνά έχουμε «κάτσα», δηλαδή κάθισμα. Πάντα στο κάθισμα το κορμί είναι όρθιο, περήφανο. Σε κάθε χορό έχουμε τον πρώτο που διευθύνει και συντονίζει το τραγούδι και τις κινήσεις ολονών. Πρόκειται για θαυμαστή διαιώνιση του αρχαίου «προεξάρχοντος» και του υπόλοιπου χορού. Στο τραγούδι του χορού έχουμε κάποια επιφωνήματα, όπως «εχ!μωρέ!», «γιέ μου!, «ώ!πά!» κλπ., που παίζουν ρόλο συντονιστικό και πολλές φορές συμπληρώνουν το μέτρο.  Σχεδόν κυριαρχεί το βήμα «σύνθετο  με το βάρος του σώματος ριγμένο στο πίσω πόδι και ελαφρό σύρσιμο προς τα εμπρός. Είναι η προετοιμασία η επιφυλακτική πριν την τελική έφοδο. Με τον τρόπο αυτό οι περισσότεροι Σαρακατσάνικοι χοροί έχουν πολεμικό χαρακτήρα. Ο χορός δεν ήταν ανεξάρτητος από το τραγούδι. Τραγουδούσαν και συγχρόνως χόρευαν. Για το λόγο αυτό ήταν αργοί οι χοροί. Η μελαγχολία κυριαρχεί σε πολλά σαρακατσιάνικα τρα­γούδια.

2. Ο Γάμος  (Η  Χαρά ) 

 Βασική ενότητα των βιωματικών δρωμένων αποτελεί η αναπαράσταση του Σαρακατσάνικου γάμου. Οι Σαρακατσαναίοι ονόμαζαν τον γάμο χαρά, γιατί αποτελούσε το σημαντικότερο γεγονός στη ζωή τους. Οι γάμοι γίνονταν με συνοικέσιο, που κανόνιζαν οι γονείς των παιδιών,

   Χαρακτηριστικό γνωρίσμα ενός σαρακατσάνικου γάμου είναι τα προζύμια όπου τα ζυμώνονταν πριν το γάμο , αλλά και ο φλάμπουρας που αποτελεί σήμα κατατεθέν ενός τέτοιου γάμου , και θεωρείται εξέλιξη του βυζαντινού λάβαρου.

3.Το έθιμο της «Σταυραδερφοσύνης» 

   Χαρακτηριστικό έθιμο των Σαρακατσαναίων είναι το έθιμο της Σταυραδερφοσύνης. Το έθιμο αυτό αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Ο δεσμός γινόταν μεταξύ ατόμων, που δεν είχαν συγγένεια αίματος, αλλά είχαν ίδια θρησκεία και διέπονταν από ισόβια υποχρέωση αλληλοβοήθειας, αλληλεγγύης και αυταπάρνησης. Στη δύσκολη ζωή τους οι Σαρακατσάνοι ήταν πάντοτε αντιμέτωποι με κινδύνους, γιαυτό και είχαν ανάγκη από υποστήριξη.  Σταυραδερφοσύνη είναι ο αδελφικός δεσμός, που αναπτύσσεται μεταξύ δυο ατόμων και που πετυχαίνεται με κάποια συμβολική τελετή ή ιεροτελεστία.

4. Κούρος 

  Ο κούρος των προβάτων επίσης αποτελούσε βασική ενάσχοληση των Σαρακατσαναίων. Το κούρεμα των προβάτων ξεκινούσε τον Μαίο. Μετά από αυτό ακολουθούσε το πλύσιμο και στέγνωμα των μαλλιών που είχαν συγκεντρώσει στα κονάκια οι γυναίκες. Έπειτα σειρά έιχε το  << ξάσιμο>> δηλαδή η διαδικασία με την οποία αφαιρούσαν τις κολτσίδες και τυχόν παράσιτα, εν συνεχεία πραγματοποιούταν το λανάρισμα και τέλος το τύλιγμα σε κουλούρες. Πλέον το μαλλί ήταν έτοιμο για ύφανση.

   Στο σημείο αυτό να παραθέσω μερικά λόγια της Κας. Χατζημιχάλη: « Μονάχα οι Σαρακατσάνοι δε φόρεσαν ποτέ ούτε τσόχες, ούτε βελούδα, ή άλλο ξενικό ύφασμα ή και στολίδι, γαϊτάνια ή χρυσογάϊτανο κτλ., παρά μονάχα υφάσματα και ποικίλματα δικής τους κατασκευής, γινωμένα από τις γυναίκες που οι ίδιες ράβανε και ράβουν, κεντούσανε και κεντούν, ως σήμερα ακόμη και όλες τις αντρικές φορεσιές. Το ‘χουν ντροπή να ντύνονται οι ίδιοι και το σπίτι τους με ρούχα αγορασμένα, που δεν είναι καμωμένα από τις γυναίκες τους».

5.Αρμεγμα προβάτων. 

 Από μια έκδήλωση με αυτή τη θεματολογία δεν γίνεται να λείπει  βεβαίως η αναπαράσταση του αρμέγματος των προβάτων καθώς και η μετέπειτα διαδικασία επεξεργασίας του αφού αποτελούσε καθημερινή δραστηριότητα των Σαρακατσάνων.

  Συγκεκριμένα μετά το πρωινό άρμεγμα το γάλα το έριχαν μεσα σε ξύλινα δοχεία τις λεγόμενες βούρτσες και το χτυπούσαν με το βουρτσόξυλο ώστε να διαχωριστουν τα πυκνότερα από τα αραιότερα στρώματα. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η παραγωγή βούτυρου και ξινόγαλου. Στις περιπτώσεις όπου το γάλα τυροκομούνταν, πήζονταν μεσα σε καζάνια και εν συνεχεία τοποθετούνταν μεσα σε μάλλινες τσαντίλες για να στραγγίσει και έπειτα το έκοβαν σε κύβους.

6. Καλυβοδάσκαλος 

   Σημαντικό στοιχείο της Σαρακατσάνικης παράδοσης  είναι ο καλυβοδάσκαλος. Όσον αφορά  την παιδεία των Σαρακατσάνων να πούμε ότι οι σκληρές συνθήκες ζωής  και οι συνεχείς μετακινήσεις τους στις ορεινές περιοχές δεν επέτρεπαν τη μόρφωση των παιδιών τους σε σχολεία. Κάποια  τσελιγκάτα, το καλοκαίρι, με δικά τους έξοδα μίσθωναν δάσκαλο. Τα  παιδιά παρακολουθούσαν τα μαθήματα σε μια ειδικά διαμορφωμένη  καλύβα,  το «δασκαλοκάλυβο». Οι Σαρακατσάνοι ήθελαν τα παιδιά τους να μάθουν «νια κλίτσα γράμματα. για να μάθει λιγοστά γράμματα στα αγόρια με σκοπό να μην τα γελάν οι τσελιγγάδες  αλλά και για να να μπορέσουν να βρούν νύφη αργότερα μιας και δύσκολα έδιναν οι γονείς τα κόριτσια τους σε άντρες αγράμματους.

7.Σαρακατσάνικα παιχνίδια 

  Από την παράδοση ενός πολιτισμού πολύτιμο κομμάτι είναι τα παιδικά παιχνίδια. Τα παιχνίδια των Σαρακατσαναίων ήταν λίγα λόγω του τρόπου ζωής τους, μιας και τα παιδιά ακόμη βοηθούσαν σε ορισμένες εργασίες. Τέτοια παιχνίδια ήταν το τόξο , η βροντάρα όπου έσπρωχναν ένα έμβολο και έβγαινε ένας δυνατός ήχος , η τσλίθρα το οποίο ήταν παιχνίδι που πετούσε νερό  και τέλος η τσιλίκα ή τσιλικώνι όπου παίζονταν με δύο ξυλάκια 20 και 70 εκατοστών αντίστοιχα.

8.Ξυλογλυπτική 

   Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει ο τομέας της ξυλογλυπτικής. Οι Σαρακατσάνοι ασχολούνταν με την ξυλογλυπτική. Σημαντικότερο κομμάτι ήταν οι κλίτσες όπου τις κατασκευαζαν μόνοι τους. Η κατσιούλα ή αλλιώς χειρολαβή της κλίτσας συνήθως ήταν χωριστή από το κλιτσόξυλο και φτιαχνόταν από ξύλο πουρναριού ή από πουρνάρι ή από πυξάρι, το δε κλιτσόξυλο από κρανιά. Η κλίτσα ήταν το εργαλείο που είχε κάθε τσοπάνος και οι χρήσεις της ποικίλαν.

9.Εθιμο καλογιάννια  

  Ξεχωριστή θέση στην Σαρακατσάνικη παράδοση έχει και το έθιμο των καλογιαννιών το οποίο λόγω της ιδιομορφίας του το κάνει ξεχωριστό και ταυτόχρονα άξιο παρουσίασης σε μία τέτοια εκδήλωση.

Συγκεκριμένα. Από όλα τα κονάκια του τσελιγκάτου, συγκεντρώνονταν τα ανύπαντρα κορίτσια και τις γυναίκες, και όριζαν μια γυναίκα στην οποία κάθε κορίτσι, πήγαινε ένα προσωπικό της τιμαλφές δεμένο σε ένα μπουκέτο «καλογιάννια», μπουκέτο με το μυρωδάτο φυτό, που φυτρώνει σε ανάβρες περιοχές και έχει μοβ μικρά λουλουδάκια και οδοντωτά φύλλα. Αφού έβαζαν τα μπουκέτα, το ένα δίπλα στο άλλο και όλα μαζί μέσα σ’ ένα μπρούτζινο κακκάβι το σκέπαζαν με ένα κόκκινο μαντήλι, μιας κοπέλας, που έπρεπε να έχει εν ζωή και τους δυο γονείς της και το πήγαιναν στη βρύση, τραγουδώντας. Στη βρύση η κοπέλα κατέβαζε το κακκάβι και το γέμιζε τρεις φορές με νερό και το άδειαζε, ενώ οι συνοδοί τραγουδούσαν. Σε κάθε γέμισμα κλοτσούσε τρεις φορές το κακκάβι και το ξαναγέμιζε.

   Την τρίτη φορά το έπαιρνε γεμάτο, το σκέπαζε πάλι με την μαντίλα και το έβαζε στο κεφάλι της. Η ίδια πομπή επέστρεφε στο κέντρο του τσελιγκάτου. Πάνω σε ένα σοφρά τοποθετούσαν το κακκάβι με τα καλογιάννια, ξεσκέπαζαν το κακκάβι και έμενε όλη νύχτα κάτω από τον έναστρο ουρανό. Την επομένη, ανήμερα της γιορτής του Αϊ-Γιαννιού, άνδρες και γυναίκες πήγαιναν στη βρύση όπου ακολουθούνταν το ίδιο τυπικό. Χόρευαν άντρες γυναίκες όλη τη μέρα και το βράδυ του Αϊ-Γιαννιού, αφού πιο πριν έφευγαν οι άντρες στις «δ’λειές», μαζεύονταν όλες γύρω από κακκάβι και η γυναίκα που οργάνωνε την γιορτή έβγαζε προσεκτικά ένα ένα τα μπουκέτα από το κακκάβι. Η κοπέλα που πρώτη θα έβλεπε να βγαίνει το δικό της μπουκέτο, το οποίο αναγνώριζε από το τιμαλφές (δαχτυλίδι, σκουλαρίκι, κ,ά.) θα παντρευόταν πρώτη.

10.Γαστρονομια.

Τέλος σημαντική χρήζεται η επίδειξη της Γαστρονομικής παράδοσης του πολιτισμού μας.

   Το χαρακτηριστικότερο της Σαρακατσάνικης διατροφής είναι οι πίτες.

1. Η αντιπροσωπευτικότερη είναι: Η στριφτόπιτα που γίνεται με τυρί και με ιδιαίτερη τεχνική, που τα φύλα γίνονται με το χέρι.
2. Η κουλιρόπιτα όπου το κάθε φύλλο ανοίγεται με τον πλάστρη, δηλαδή τυλίγεται μόνο του και κουλουριασμένα τοποθετούνται στο ταψί.
3. Η σπανακόπιτα που γίνεται με «νάνες» ( άγριο σπανάκι) που φύτρωνε δίπλα στα παλιά «γρέκια».
4. Η λαχανόπιτα και πολλές άλλες πίτες με γέμιση χορταρικών.
5. Μια άλλη πρόχειρη πολύ γρήγορη στην παρασκευή τυρόπιτα εί­ναι ο μπλανός  που είναι με καλαμποκίσιο αλεύρι.

6. H μουντζωτή η οποία μοιάζει πολύ με το κατσαμάκι, με τη διαφορά ότι μετά το βράσιμο ψήνεται στη γάστρα (ή στο φούρνο).
7. Η μπλατσίγκα  όπου είναι ψημένο «κατσαμάκι».
8. Η τραχανόπιτα με γέμιση τραχανά και τέλος η «χ΄τη» ( χυτή), που ονομάζονταν έτσι γιατί χυνόταν μέσα στο ταψί και μετά ψήνονταν.
9. Η μπουκβάλα ήταν ένα πολύ απλό πρόχειρο φαγητό, που γινόταν συνήθως το πρωί και προοριζόταν για τα παιδιά. Αντικαθιστούσε το ψωμοτύρι για να «κατεβαίνει» ευκολότερα και γευστικότερα.
10. Η Σταχτοκλουρα. Ήταν το ίδιο τυρόψωμο, το οποίο όμως το έψηναν σκεπάζο­ντας το με τη ζεστή στάχτη της φωτιάς.
11. Επίσης η βιταλιά   ηταν κομμάτι ζυμάρι, στο οποίο αναμείγνυαν και λίγο τυρί και το έψη­ναν στη γάστρα.
12. Η γαλατόπιτα βάζουμε όλα τα φύλλα κάνουμε τις άκρες τους κόθρο γυρίζοντάς τες προς τα μέσα για να μην χυθεί η κρέμα.
13. Το ζ’μάρι (ζυμάρι)Είδος τυρόπιτας πρόχειρης και γρήγορης παρασκευής γι’ αυτό και πολύ συνηθισμένης.
14. Το κουσμάρι τρώγονταν από τα μέλη της οικογένειας στο τραπέζι ως συμπληρωματικό έδεσμα ή χρησιμοποιούνταν για τη λεγόμενη κουσμαρόπιτα.

   Όσο αφορά το υπόλοιπο κομμάτι της διατροφής τους Το κρέας ή ήταν βραστό ή ψημένο σε σούβλα, αλλά και το «κλέφτικο», ψημένο κάτω από τη φωτιά σκεπασμένο με χώμα. Το ρύζι και τα όσπρια ( κυρίως φασόλια ) ήταν βασικά στη διατροφή τους. Από ζυμαρικά κυρίως ο τραχανάς και τα «νερ’ στά» ( ζυμαρικά που βράζονταν μόλις γίνονταν από κομμάτια ανοιγμένων φύλλων).

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σας γνωστοποιήσω πως φέτος για πρώτη φορά , σε συνεργασία μεταξύ της Πανελλήνιας  ομοσπονδίας με συλλόγους Σαρακατσαναίων Κεντρικής Μακεδονίας θα διεξαχθεί στον παραδοσιακό οικισμό συλλόγου Λαγκαδά, βιωματική ημέρα όπου θα υπάρξει αναπαράσταση κάποιων δρώμενων από τη ζωή των Σαρακατσαναίων, όπως ο κούρος, η δημιουργία μπατζιού, η επεξεργασία μαλλιού, η παρουσίαση της γαστρονομίας τους καθώς και το στήσιμο των καλυβιών.

ΕΠΊΛΟΓΟΣ

Η παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα αποτελούν αναμφίβολα πολύ σημαντικά στοιχεία για ένα έθνος και έναν πολιτισμό. Η παράδοση ενός έθνους είναι ένα ζωτικό στοιχειό που διαμορφώνει την προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου.

Δυστυχώς στις μέρες μας οι νέες γενιές λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής απομακρύνονται από την παράδοση.

  Έχετε αναλογιστεί τις συνέπειες αυτού του φαινομένου; Της απομάκρυνσης μας από την παράδοση; Αποκοβόμαστε από το παρελθόν και αδυνατούμε να βρούμε το ρολό μας στο παρόν και το μέλλον. Χάνουμε την ουσιαστική μας ταυτότητα και τη σύνδεση μας με τις ρίζες. Δε γνωρίζουμε τον εαυτό μας και έτσι οδηγούμαστε σε μεγάλα λάθη.

   Θεωρώ ότι πρέπει να διατηρήσουμε αλώβητη την πολιτιστική και λαογραφική μας κληρονομία και να μεταλαμπαδεύσουμε αιώνιες άξιες σε όλες τις επόμενες γενιές. Η παράδοση μπορεί να εμπνέει και να φωτίζει εμάς και τις μελλοντικές γενιές να βρίσκουμε λύση για τα αδιέξοδα μας.

   Για την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού και της ταυτόχρονης καλλιέργειας αισθήματος σεβασμού προς την παράδοση σημαντικό ρόλο έχουν κατά κύριο λόγο η οικογένεια και ακολουθούν το σχολείο, η πολιτεία και οι πολιτιστικοί φορείς.

Τώρα όσο αφορά τη συμβολή του Συλλόγου μας στην προσπάθεια αυτή.

Ο Σύλλογος Σαρακατσαναίων ν. Πιερίας ιδρύθηκε το 1974 άρχισε όμως να δραστηριοποιείται από το 1981 και μετά.

Σκοπός της ίδρυσης αυτού  είναι

• Η διαφύλαξη, η διατήρηση και η ανάδειξη της Σαρακατσάνικης παράδοσης μέσα από τις δράσεις του.
• Η σύσφιγξη των σχέσεων μεταξύ των Σαρακατσάνων αλλά και των φίλων της σαρακατσάνικης παράδοσης.
• Και τέλος η συμμετοχή στα πολιτιστικά δρώμενα της περιοχής μας αλλά και η προσφορά κοινωνικού έργου στην περιοχή μας.

Προσωπικά από την εμπειρία μας θέλω να σας αναφέρω πως ο σύλλογος Σαρακατσαναίων νόμου Πιερίας έχει παραδοσιακό  οικισμό στους πρόποδες του Ολύμπου, στο Δίον Πιερίας. Στον παραδοσιακό μας οικισμό υπάρχουν κονάκια, αλώνι για χορό, βρύση καθώς επίσης και ένας ναός του Αγίου Γεωργίου που έχτισε ο σύλλογος μας. Η έκταση του παραδοσιακού μας οικισμού είναι  22 Στρέμματα δενδροφυτεμένα. Στον χώρο αυτό πραγματοποιήθηκε την δεκαετία του 1980 η πρώτη σαρακατσάνικη χαρά , στα πλαίσια της ΠΟΣΣ και με την συμβολή και άλλων συλλόγων Σαρακατσαναίων. Λίγα χρόνια αργότερα στον ίδιο χώρο ο λαογράφος Νέστορας Μάτσας κινηματογραφεί πλάνα για το ντοκιμαντέρ του «στέγη από ουρανό » σαρακατσάνικο οδοιπορικό. Ο σύλλογος μας έχει πραγματοποιήσει αναπαράσταση κούρου και  διοργανώνει κάθε χρόνο εκδηλώσεις στον ίδιο χώρο. Ένα ακόμη παράδειγμα αποτελεί η αναβίωση της πρώτης σαρακατσάνικης χαράς (Σαρακατσάνικος γάμος ) στον παραδοσιακό οικισμό του Συλλόγου μας. Ο χώρος μας αποτελεί πόλο έλξης για τους τουρίστες της περιοχής καθώς επίσης και χώρο περιπάτου για τους ντόπιους αλλά και τους μαθητές των σχολείων της περιοχής. Με την πραγματοποίηση του γεγονότος αυτού στοχεύουμε στην αύξηση των δράσεων μας με σκοπό την  προβολή της παράδοσης μας και να αφήσουμε παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές αυτά που εμείς δανειστήκαμε από τους προγόνους μας.

‘’Πες μου και θα ξεχάσω. Δείξε μου και ίσως να θυμάμαι.
Κάνε με να το βιώσω και θα το καταλάβω’’

Τελειώνοντας την ομιλία μου θα ήθελα να κλείσω με μία φράση πού είχε πει ο διακεκριμένος ανθρωπολόγος  Άρης Πουλιανός.

 «Οι σαρακατσάνοι, με όλα τα ανθρωπολογικά και παλαιοανθρωπολογικά δεδομένα αναδεικνύονται ο αρχαιότερος λαός της Ευρώπης.

Σας ευχαριστώ θερμά όλους για την προσοχή σας.