.
Οι ανθρώπινες κοινωνίες στην ιστορική τους διαδρομή βρίσκονται συχνά αντιμέτωπες με προκλήσεις ιδιαίτερα σοβαρές. Ανάλογα από τον τρόπο που αντιδρούν σ’ αυτές τις προκλήσεις, καθορίζεται η πορεία τους και σε αρκετές περιπτώσεις ακόμη και η ύπαρξή τους. Οι Έλληνες λόγω της γεωγραφικής μας θέσης βρεθήκαμε αρκετές φορές απέναντι σε καθοριστικές ιστορικές στιγμές, όπου ξένα καθεστώτα συνήθως ισχυρότερα ως μεγέθη από εμάς, επιβουλεύτηκαν την ελευθερία μας και αμφισβήτησαν τα δικαίωμα μας να υπάρχουμε ως έθνος.
Οι απαντήσεις που δίνουμε κάθε φορά στους επίδοξους κατακτητές μας είναι σαφείς, αδιαμφισβήτητες. Το «μολών λαβέ» των Σπαρτιατών, το «ελευθερία ή θάνατος» των Ελλήνων του ΄21, το αποφασιστικό ΟΧΙ στην εξάρτηση, την ταπείνωση και τη σκλαβιά του 1940, αποτελούν φράσεις ορόσημα στην ιστορική μας διαδρομή και ταυτοχρόνως μας φωτίζουν την πορεία μας προς το μέλλον.
Οι Ιταλοί αρχικά και οι σύμμαχοί τους Γερμανοί στη συνέχεια, προκαλώντας δέος στους αντιπάλους τους πριν καν επιτεθούν, δεν είχαν υπολογίσει στην περίπτωση της Ελλάδας ότι η τραυματισμένη αξιοπρέπεια είναι δύναμη ανίκητη. Είναι η Ελλάδα που κάνει τον πόλεμο, γράφει ο Γ. Θεοτοκάς, για την ελευθερία της και την τιμή της. Πάντοτε οι αθώοι είναι έτοιμοι για όλα επισημαίνει ο Π. Κανελλόπουλος, «οι ένοχοι φοβούνται, οι αθώοι ποτέ». Για ένα πράγμα ΔΕΝ είναι έτοιμος και άξιος ο αθώος: για την ατιμία.
Ο πόλεμος του 1940 βρίσκει την Ελλάδα ως χώρα αδύναμη, καθώς είχε πρόσφατα βγει από τους Βαλκανικούς πολέμους και την Μικρασιατική εκστρατεία. Εντούτοις ο Ελληνικός Στρατός, παρά τα περιορισμένα μέσα του, είχε αναδιοργανωθεί σε μεγάλο βαθμό κατά τη δεκαετία του 1930. Τέλος, το ηθικό των Ελληνικού Στρατού, αντίθετα με τις προσδοκίες των Ιταλών, ήταν υψηλότατο, με τους άνδρες έτοιμους να αποκρούσουν την ιταλική επίθεση και να «πάρουν εκδίκηση για τον τορπιλισμό της Έλλης στην Τήνο».
Είναι χρήσιμο σήμερα όλοι οι Έλληνες να επιστρέψουμε νοερά επτά περίπου δεκαετίες στο παρελθόν και να κατανοήσουμε τους απλούς εκείνους ανθρώπους, που, αποχαιρετώντας τα προσφιλή τους πρόσωπα, αναχωρούσαν για το μέτωπο του πολέμου.
Άνθρωποι απλοί, του μόχθου, εγκαταλείποντας τις πατρογονικές εστίες και το βιός τους, τις οικογένειες και τα όνειρα τους , έσπευσαν να υπερασπιστούν την πατρίδα. Να αγωνιστούν και να πολεμήσουν. Δεν είναι άλλοι από τους προγόνους μας , τους παππούδες μας, των οποίων τις ιστορίες έχουμε ακούσει μικροί.
Σύσσωμος ο Ελληνικός λαός με τον στρατό έμπροσθεν αλλά και την υπόλοιπη κοινωνία στα μετόπισθεν να βοηθάει την όλη κατάσταση. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τις εικόνες με τις γυναίκες ζαλικωμένες πυρομαχικά , τρόφιμα και φάρμακα να πεζοπορούν στο μέτωπο , στα βουνά της Ηπείρου , αλλά και να δίνουν το βιός τους στην υπηρεσία της πατρίδας.
Ο άνισος αλλά νικηφόρος αυτός αγώνας είχε το τίμημα του σε ανθρώπινες ζωές.
Πανάρχαιο ελληνικό έθιμο o σεβασμός των νεκρών. Η ταφή των νεκρών, και μάλιστα των πολεμιστών, αποτελεί για μας τους Έλληνες ιερό χρέος και υπέρτατο καθήκον και εθνική επιταγή. Δεν είναι μία απλή, τυπική διαδικασία. Οι νεκροί πρέπει να προσεγγίζονται με ευλάβεια, ανεξάρτητα από το ποιοι είναι αυτοί. Κάτι ανάλογο, όμως, δεν έγινε με όλους τους Έλληνες νεκρούς του ελληνοϊταλικού πολέμου, του έπους του 1940.
Έτσι οκτώ χιλιάδες νεκροί στρατιώτες, αξιωματικοί και άλλοι εθελοντές, που περιέσωσαν την ελληνική τιμή δίνοντας μαθήματα ηρωισμού και ανδρείας στην ανθρωπότητα, έμειναν άταφοι ή πρόχειρα θαμμένοι στα ιερά χώματα της Β. Ηπείρου. Αρκετών από αυτούς τα οστά παραμένουν μέχρι σήμερα διάσπαρτα στα βουνά και τις πεδιάδες.
«Όταν τα σύνορα με την Αλβανία άνοιξαν, αρχίσαμε τις έρευνες στα πεδία των μαχών. Ψάχναμε τη γη με τα χέρια. Βρίσκαμε λιωμένα άρβυλα, κουμπιά από χλαίνες, ξιφολόγχες, κράνη, υδροδοχεία, οστά…». Αποκαλυπτική είναι η μαρτυρία, ακολούθου εν αποστρατεία, ο οποίος υπηρέτησε στην Αλβανία και επί μακρόν ασχολήθηκε με το ζήτημα των άταφων νεκρών του μετώπου, καταγράφοντας μαρτυρίες επιζώντων, αλλά και κατοίκων των περιοχών όπου γράφτηκε το Έπος.
Για τους χώρους ταφής υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία. Από τη μελέτη των διασωθέντων αρχείων, αλλά και προσωπικές μαρτυρίες, όπως αναφέρεται, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η ταφή των νεκρών γινόταν είτε σε πρόχειρα στρατιωτικά νεκροταφεία, είτε στο σημείο όπου έπεσαν μαχόμενοι, ακόμη και σε ομαδικούς τάφους. Σε πολλές περιπτώσεις οι νεκροί φαντάροι έμπαιναν σε ξύλινα κιβώτια
πυρομαχικών και στα σημεία ταφής τοποθετούνταν ένας ξύλινος σταυρός.
Δυστυχώς όμως η ταφή όλων των νεκρών δεν ήταν πάντοτε εφικτή, γιατί πολλοί σε ορισμένες επιχειρήσεις εγκαταλείφθηκαν, σκεπάστηκαν από τα χιόνια και έμειναν άταφοι ή θάφτηκαν μεμονωμένα από τους συντρόφους τους. Αρκετοί διαμελίστηκαν και έγιναν βορά σε άγρια ζώα.
Τα Αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού αναφέρουν πως από την έναρξη του πολέμου και μέχρι τις 28 Απριλίου 1941 οι απώλειες σε -φονευθέντες και εξαφανισθέντες- στο αλβανικό μέτωπο, έφτασαν τους 13.936 Αξιωματικούς και οπλίτες. Από το σύνολο των νεκρών στις επιχειρήσεις εναντίον των Ιταλών, οι 7.796 έμειναν στην Αλβανία, θαμμένοι ή άταφοι, ενώ 5.960 ετάφησαν σε νεκροταφεία εντός του ελληνικού εδάφους.
1η περίοδος του πολέμου, από 28 Οκτωβρίου έως 13 Νοεμβρίου 1940
Από την 28η Οκτωβρίου μέχρι την 13η Νοεμβρίου ολοκληρώθηκε με επιτυχία η προώθηση και η στρατηγική συγκέντρωση των ελληνικών δυνάμεων. Οι ελληνικές απώλειες μέχρι τότε ανήλθαν σε 548 νεκρούς αξιωματικούς και οπλίτες. Τότε οι νεκροί ετάφησαν εντός του ελληνικού εδάφους, σε οργανωμένα νεκροταφεία.
2η Περίοδος του Πολέμου, από 14 Νοεμβρίου μέχρι 7 Δεκεμβρίου 1940
Στις 14 Νοεμβρίου, αρχίζει η ελληνική αντεπίθεση εντός του αλβανικού εδάφους και οι Ιταλοί στο διάστημα αυτό υποχωρούν.
Και ενώ οι Ιταλοί υποχωρούσαν, ο βαρύς χειμώνας γίνεται ένας απρόσμενος εχθρός, πολύ πιο σοβαρός από τα ιταλικά πυρά. Το δριμύτατο ψύχος, οι χιονοθύελλες, το ολισθηρό έδαφος, οι καταρρακτώδεις βροχές, η λάσπη, οι δύσβατοι δρόμοι και η έλλειψη επαρκούς τροφής αναδείχτηκαν από τότε και στη συνέχεια ως ο πλέον σοβαρός εχθρός των Ελλήνων.
Οι ελληνικές απώλειες της περιόδου αυτής ανέρχονται σε 1.558 νεκρούς αξιωματικούς και οπλίτες. Το σύνολο των νεκρών ενταφιάστηκαν στο ελληνικό έδαφος.
Οι άταφοι νεκροί της 3ης περιόδου του πολέμου, από 8 Δεκεμβρίου 1940 μέχρι την 28η Απριλίου 1941
Η ελληνική αντεπίθεση εντός του αλβανικού εδάφους, λόγω της μορφολογίας του και του βαρύτατου χειμώνα, εξελίσσεται αργά, με σημαντικές απώλειες εκατέρωθεν.
Αρκετοί νεκροί καλύφθηκαν από τα χιόνια εκεί που φονεύθηκαν και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις μαζί με Ιταλούς νεκρούς και παρέμειναν άταφοι, για να αποκαλυφθούν μετά από 60 και πλέον ημέρες, όταν τα χιόνια άρχισαν να λειώνουν.
Έως και τις 28 Απριλίου, οι ελληνικές απώλειες ανήλθαν σε περίπου 4.038 νεκρούς αξιωματικούς και οπλίτες. Πολλοί νεκροί κατά τη σύμπτυξη των δυνάμεων εγκαταλείφθηκαν, ενώ κάποιοι άλλοι ενταφιάστηκαν πρόχειρα από τους συμπολεμιστές τους.
«Οι περισσότεροι έχουν ταφεί κοντά στον τόπο τιμής ή κοντά στα στρατιωτικά ιατρεία και νοσοκομεία όπου ξεψυχούσαν» «Από μαρτυρίες ηλικιωμένων που έχουν καταγραφεί, στην περιοχή της Κλεισούρας, στην κοιλάδα ήταν θαμμένοι Έλληνες και Ιταλοί χωριστά. Από την μια μεριά οι Έλληνες και από την άλλη οι Ιταλοί. Στη θέση Σαϊμόλα, του χωριού Ντραγκότι στα στενά Κλεισούρας, σε χωράφια είναι θαμμένοι 420 ή κατ’ άλλους υπολογισμούς 720 πεσόντες..
Οι Ιταλοί την πενταετία 1960-1965 μάζεψαν τους νεκρούς τους και τους δικούς μας της περιοχής της Κλεισούρας και τους άφησαν στον παραπάνω χώρο. Λέγεται ότι κατά την εκταφή βρέθηκαν δυο στρατιώτες, ένας Έλληνας και ένας Ιταλός, αλληλοκαρφωμένοι με τις ξιφολόγχες και τότε γράφτηκε και ένα ποίημα με τίτλο, «Εχθροί στον πόλεμο, φίλοι στο θάνατο».
Πλείστα τα λόγια ευγνωμοσύνης από όλη την Ευρώπη για την ηρωική αντίσταση των Ελλήνων , η οποία μάλιστα επηρέασε και την τύχη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Ενδεικτικά αναφέρουμε
«Η Ελλάδα είναι το σύμβολο της μαρτυρικής υποδουλωμένης, ματωμένης, αλλά ζωντανής Ευρώπης…Ποτέ μία ήττα δεν υπήρξε τόσο τιμητική για κείνους πού την υπέστησαν»
Μωρίς Σουμάν, Maurice Schumann Υπουργός των εξωτερικών τής Γαλλίας
«Λυπάμαι διότι γηράσκω και δεν θα ζήσω επί μακρόν δια να ευγνωμονώ τον Ελληνικό Λαό, τού οποίου ή αντίστασης έκρινε τον 2ον Παγκόσμιο Πόλεμο.»
Στάλιν, Joseph Vissarionovich Tzougasvili Stalin Αρχηγός τής Σοβιετικής Ενώσεως
Εκτός από την διατήρηση των στοιχείων της παράδοσης μας αναπόσπαστο κομμάτι της δράσης ενός Συλλόγου είναι και τιμή στους προγόνους μας. Αυτό είναι και το νόημα του σημερινού Μνημόσυνου. Ο Σ.Σ.Ν.Π. θέλοντας να αποδώσει την πρέπουσα τιμή στους αγωνιστές του πολέμου μας κάλεσε εδώ σήμερα να θυμηθούμε και να κλείνουμε ευλαβικά το γόνυ στις ψυχές αυτών που πολέμησαν για να είμαστε εμείς σήμερα ελεύθεροι. Πρόθεση του ΔΣ του Σ.Σ.Ν.Π. είναι αυτό το ετήσιο που σήμερα τελούμε να επαναλαμβάνεται κάθε έτος, εναλλάξ στους δύο οικισμούς που ζουν οι περισσότεροι Σαρακατσαναίοι,.Στο Δίον και στον Άγιο Σπυρίδωνα.
Τιμούμε όλους που πολέμησαν και αγωνίστηκαν σε εκείνον τον άνισο αγώνα, ανεξαρτήτως φυλετικών ιδιωμάτων και χαρακτηριστικών. Όλοι Έλληνες. Όλοι πατριώτες. Ο αγώνας για την πατρίδα και η αυτοθυσία δεν γνωρίζει φύλα και ράτσες.
Τιμούμε όλους εκείνους που θυσιάστηκαν και δώσανε το υπέρτατο αγαθό, την ζωή τους, υπέρ βωμών και εστιών.
Ιδιαιτέρως τιμούμε τους ημέτερους προγόνους πεσόντες Σαρακατσάνους στον πόλεμο του 1940. Αυτούς που σκοτώθηκαν και θάφτηκαν στα βουνά της Αλβανίας. Αλλά και τους υπόλοιπους που επέστρεψαν ζωντανοί, τραυματισμένοι σωματικά ή ψυχικά από τον σκληρό αγώνα , και ήταν πολλοί.
Το τίμημα σε ανθρώπινες ζωές για τους Σαρακατσάνους της περιοχής μας που πολέμησαν στον πόλεμο είναι τρεις.
1. Τσακνάκης Ιωάννης του Δημητρίου ετών 35 κάτοικος αγίου Σπυρίδωνα.
Μονάδα : 65ο Σύνταγμα Πεζικού
Ημερομηνία θανάτου : 08/03/1941
Τόπος θανάτου : Σ1 Πεδινό Χειρουργείο.
2. Πύροβολος Στέφανος του Χρήστου ετών 31 κάτοικος αγίου Σπυρίδωνα.
Μονάδα :16ο Σύνταγμα Πεζικού
Ημερομηνία θανάτου : 07/02/1941
Τόπος θανάτου : 2ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων
3. Φούντας Κωνσταντίνος του αστερίου ετών κάτοικος αγίου Σπυρίδωνα
Μονάδα : 50ο Σύνταγμα Πεζικού
Ημερομηνία θανάτου : 03/01/1941
Τόπος θανάτου : Κλεισούρα
Ας είναι αιωνία η μνήμη τους , τόσο αυτών, όσο και των υπολοίπων ημετέρων προγόνων που πολέμησαν , αλλά είχαν την ευλογία να πεθάνουν αργότερα, σε καιρούς ειρηνικούς στην πατρίδα.