ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ ν. ΠΙΕΡΙΑΣ  « Ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ »

Αποτέλεσμα της εκδίωξης από την ευρύτερη περιοχή των Αγράφων κυρίως τον 18^ο αιώνα είναι και οι Σαρακατσάνοι στην Πιερία. Εικάζεται ότι υπήρχαν και πιο νωρίς στην Πιερία, όμως μαζική προσέλευση έγινε την εποχή που προαναφέραμε.  Η περιοχή μας κομβικό σημείο στις μετακινήσεις τους  δεν μπορούσε παρά να κρατήσει τους Σαρακατσάνους εδώ λόγω του ήπιου κλίματος αλλά και της ύπαρξης άφθονων βοσκοτόπων στον Όλυμπο , στα Πιέρια όρη και στον κάμπο της Πιερίας.  Ξεκαλοκαίριαζαν στα βουνά της περιοχής μας και ξεχειμώνιαζαν στην νοητή γραμμή των πρόποδων του Ολύμπου στήνοντας τα κονάκια τους στην περιοχή νότια του Ολύμπου, έξω από το Λιτόχωρο στην περιοχή που βρίσκετε σήμερα το μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου, στην τοποθεσία Καναπίτσα έξω από το Δίον, στην τοποθεσία Ντριμίτσα κοντά στον Άγιο Σπυρίδωνα και στην περιοχή του Λόφου.

Η συμβολή τους στους εθνικό-απελευθερωτικούς αγώνες για την απελευθέρωση της Κατερίνης και της Μακεδονίας ήταν σημαντική καθώς λόγω της θέσης που βρίσκονταν  φρόντιζαν έτσι ώστε να περνούν κρυφά και μυστικά όσους έρχονταν από την ελεύθερη τότε Ελλάδα για τον Μακεδονικό αγώνα στην σκλαβωμένη Μακεδονία.

Ανάμεσα στα παλικάρια του Παύλου Μελά βρίσκονταν και ο Γιάννης Τσακνάκης, Σαρακατσάνος από την Μαλαθριά ( σημερινό Δίον ) της Πιερίας, που ήταν μάλιστα και ψυχογιός του.

Σαρακατσάνος ήταν και ο τελευταίος οπλαρχηγός του μακεδονικού αγώνα ο Ιωάννης Ζαρογιάννης ( Καπετάν Νάνης ) που έδρασε στην περιοχή του Ολύμπου  την περίοδο 1909- 1912 επικεφαλής σώματος αποτελούμενο κυρίως από Σαρακατσάνους αντάρτες. Λίγο πριν την απελευθέρωση, το καλοκαίρι του 1912, έγινε θρύλος απαγάγοντας στον Όλυμπο τους Τούρκους αξιωματικούς από την Κατερίνη γιατί είχαν αποφασίσει να απομακρύνουν από την Κατερίνη στην Στρώμνιτσα 80 οικογένειες Σαρακατσάνων που ήταν οι τροφοδότες του και ήταν αυτός που υποδέχθηκε τον Οκτώβριο του 1912 με το σώμα του τον Ελληνικό στρατό έξω από την Κατερίνη και μπήκε τιμητικά μαζί με τον στρατό μας στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη.

Οι Σαρακατσάνοι σήμερα στην Πιερία αριθμούν περίπου στις 500 οικογένειες και διαμένουν ως επί το πλείστον στα χωριά Άγιος Σπυρίδων και Δίον καθώς επίσης λιγότερες οικογένειες μένουν στην Κατερίνη , στο Λιτόχωρο , Στο Λόφο , στην Καρίτσα και στην λεπτοκαρυά. Λίγοι είναι αυτοί που ασχολούνται πλέον με την κτηνοτροφία, οι περισσότεροι ασχολούνται με την γεωργία αλλά έχουν επιτύχει και σε άλλα επαγγέλματα, στηρίζοντας όσο το δυνατόν τον Σύλλογο μας.

Αυτό που άφησαν πίσω τους ως κληρονομιά οι Σαρακατσαναίοι δεν είναι μαρμάρινα αγάλματα, πίνακες ζωγραφικής, βιβλία προγονικά, αλλά μας κληροδότησαν υπέροχα ξυλόγλυπτα και όμορφα υφαντά, αντικείμενα που φιλοτέχνησαν για να κάνουν τη ζωή τους ευκολότερη. Η γυναίκα έφτιαχνε μόνη της τις αντρικές και γυναικείες φορεσιές. Μετά τον κούρο, το ξάσιμο του μαλλιού, το γνέσιμο, η ύφανση, το ράψιμο ήταν δικιά της δουλειά. Οι Σαρακατσαναίοι δε φόρεσαν ποτέ άλλο ξενικό ύφασμα, παρά μονάχα υφάσματα δικής τους κατασκευής. Η χαρακτηριστική σοβαρότητα των σκούρων χρωμάτων στις φορεσιές, τα υπέροχα χρώματα και σχέδια στις «παναούλες», τις μικρές ποδιές από χοντρό μάλλινο ύφασμα, ο ολοκέντητος  φλάμπουρας του γάμου με θέματα αυστηρής συμμετρίας ανάμεσα και γύρω από τις τέσσερις γωνίες του σταυρού είναι μερικά από τα στοιχεία της Σαρακατσάνικης τέχνης. […]

Οι Σαρακατσάνοι φημίζονται για τον ανυπότακτο χαρακτήρα τους. Ήταν ψύχραιμοι και αγέρωχοι πολεμιστές, χαρακτηριστικά που απέκτησαν τόσο από τον σκληρό νομαδικό βίο όσο και από την διαβίωσή τους υπό αντίξοες συνθήκες στα βουνά […]

Η παιδεία των Σαρακατσάνων ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Οι σκληρές συνθήκες ζωής και οι συνεχείς μετακινήσεις τους στις ορεινές περιοχές δεν επέτρεπαν τη μόρφωση των παιδιών τους σε σχολεία. Η εκπαίδευση περιελάμβανε τη μετάδοση γνώσεων από τους μεγαλύτερους στους μικρότερους μέσα από την καθημερινή επαφή στη δουλειά και στο σπίτι, καθώς και από συζητήσεις και διηγήσεις, αλλά και την βασική μόρφωση, δηλαδή την εκμάθηση ανάγνωσης και αριθμητικής για τα αγόρια, ώστε να μπορούν να ελέγχουν τα λογιστικά του τσελιγκάτου. Η βασική μόρφωση δινόταν από τους μεγαλύτερους κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, με μία μέθοδο η οποία λεγόταν «αλληλοδιδακτική» και ήταν επίσημα αναγνωρισμένη από το κράτος μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. […]

Οι Σαρακατσάνοι, νομάδες εκ φύσεως, μετακινούνταν συνεχώς μεταξύ βουνών και πεδιάδων. Οι εποχικές αυτές μετακινήσεις τους είχαν σχέση με την τεχνική της κτηνοτροφίας και τις ανάγκες των κοπαδιών, από τα οποία είχαν άμεση εξάρτηση. Σύμφωνα με την σαρακατσάνικη παράδοση, την άνοιξη και συγκεκριμένα του Αγίου Γεωργίου, μετακινούνταν σχηματίζοντας καραβάνια στα βουνά αναζητώντας βοσκές όπου χάρη στην υγρασία διατηρούνταν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, καθώς τα πεδινά βοσκοτόπια ξεραίνονταν και η θερμοκρασία έφτανε σε επίπεδα μη ανεκτά από τα κοπάδια τους. Το φθινόπωρο, στη γιορτή του Αγίου Δημητρίου, έπαιρναν το δρόμο για τις πεδιάδες, τα λεγόμενα χειμαδιά, που ήταν κλιματικά πιο ήπιες σε σχέση με τον σκληρό χειμώνα των βουνών, ώστε να ξεχειμωνιάσουν τα ζώα τους. […]

Οι Σαρακατσάνοι, είχαν και έχουν εντυπωσιακή ομοιογένεια, στη γλώσσα, στα ήθη, τα έθιμα και τον τρόπο ζωής παρά το γεγονός ότι διασκορπίστηκαν σε τόσο μεγάλη έκταση και μάλιστα σε περιοχές που βρήκαν διαφορετικά ήθη και έθιμα αλλά και σε εποχές όπου η δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας από περιοχή σε περιοχή ήταν δύσκολη έως και ανύπαρκτη. Διακρινόταν σε τέσσερις κύριες ομάδες πληθυσμού ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση. Οι ομάδες αυτές περιελάμβαναν τους Ηπειρώτες, τους Κασσανδρηνούς, τους Μωραΐτες και τους Πολίτες (κατά αλφαβητική σειρά), ενώ το κριτήριο της κατάταξης συνήθως, ήταν ο ευρύτερος τόπος διαμονής (χειμερινή κατοικία, χειμαδιά) και οι συγγενικοί δεσμοί της ομάδας. […]

Οι Σαρακατσαναίοι είναι ένα πανάρχαιο ελληνικό φύλο. Νομάδες κτηνοτρόφοι, ζούσαν στα βουνά το καλοκαίρι και το χειμώνα στα χειμαδιά διασκορπισμένοι σ’ ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα.

Κοιτίδα τους ήταν η οροσειρά της κεντρικής και νότιας Πίνδου και η Ρούμελη με επίκεντρο τα Άγραφα, χώρος που λόγω της γεωφυσικής του κατάστασης ήταν απάτητος, δεν ήταν γραμμένος πουθενά και γι’ αυτό κατοικούνταν από αυτόνομους και ελεύθερους ανθρώπους. Ο διασκορπισμός τους από την αρχική κοιτίδα τους προς την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα έγινε επί Τουρκοκρατίας και κυρίως τον 18ο αιώνα, στα χρόνια του Αλή Πασά.

[…]